Om klimaatdoelen te halen zetten veel gemeenten vol in op zonnedaken. Hun buitengebieden hopen ze zo van grote zonneweides te kunnen vrijwaren. Toch is het volleggen van daken niet zo simpel als het lijkt. En om aan onze energiebehoefte te voldoen is meer nodig. We ontkomen dan ook niet aan zon op land, betoogt Pim de Ridder van Wiek-II, dat werkt aan coöperatieve energieprojecten in de regio Arnhem-Nijmegen. Om dit te laten slagen is een vindingrijke aanpak vereist.
Daken zijn vaak eigendom van huiseigenaren of bedrijven. Die kun je niet verplichten om energie op hun dak op te wekken. Zonder regelgeving om dit af te dwingen blijven we afhankelijk van de bereidwilligheid van eigenaren. Ook bij de wel beschikbare daken zijn er vaak obstakels, blijkt uit recent onderzoek van TNO. Denk aan een ongeschikte constructie, brandgevaar, problemen met netspanning of het regelen van financiën. Het NOS-journaal legde het probleem onlangs (7 maart 2021) pijnlijk bloot, met een item over een leverancier van zonnepanelen die op zijn eigen loods geen zonnedak kan maken, omdat het dak niet sterk genoeg is. Het dak aanpassen zou te duur zijn.
Veel ruimte op daken blijft dus nog onbenut. ‘Maar zelfs als we alle geschikte daken volleggen met panelen is dat niet genoeg’, zegt Pim de Ridder, directeur van Wiek-II. ‘Om in onze energiehonger te voorzien, moeten we alles uit de kast halen.’ Zonneparken op land zijn daarom onvermijdelijk,’ zegt De Ridder. ‘Maar dan wel met zeggenschap voor inwoners en met respect voor landschap en ecologie.’
‘Om in onze energiehonger te voorzien moeten we alles uit de kast halen’
Schaarse ruimte
Omwonenden roeren zich steeds vaker tegen zon op land. Uit vrees voor geluidsoverlast of schittering, maar vooral om het gebruik van de schaarse ruimte in ons land. ‘De duurzame bronnen die we tot onze beschikking hebben moeten we op een creatieve manier gebruiken’, aldus De Ridder. ‘Je moet aan inwoners de vraag voorleggen wat zij belangrijk vinden en je nek durven uitsteken voor innovatieve oplossingen. Ook moet de energie zoveel mogelijk in lokale handen blijven, zodat de opbrengsten niet naar anonieme investeerders gaan.’ Voor deze aanpak maakt Wiek-II zich sterk bij de ontwikkeling van projecten in de regio Arnhem-Nijmegen.
Vernieuwend
Een van de initiatieven waaraan Wiek-II werkt is drijvend zonnepark Carvium Novum. Op een voormalige zandwinplas bij Lobith is een plan voor vijf drijvende eilanden met panelen die met de zon meedraaien. De opwek van energie gaat hier samen met nieuwe natuur en recreatie. Mensen uit de buurt kunnen financieel participeren. Een ander vernieuwend voorbeeld komt uit Ressen (gemeente Lingewaard), waar samen met de buurtvereniging wordt onderzocht of een geluidscherm met zonnepanelen langs de snelweg kan worden geplaatst. Een bijzonder voorbeeld is ook Zonnepark Reethse Veld langs de A15. De voormalige opponenten van het windpark Nijmegen-Betuwe gaan nu met opbrengsten uit het omgevingsfonds hun eigen zonnepark aanleggen, met een plek om samen te komen en ruimte voor planten en dieren.
Kritische inwoners
Dat inwoners niet altijd enthousiast zijn over een zonnepark in hun buurt, blijkt recent uit Millingen. In het dorp zijn meerdere plannen voor de grootschalige opwek van zonne-energie. Eén van deze plannen, Millingse Zon, is van Wiek-II. Het betreft een park van vijf hectare aan de rand van het dorp, door gemeente Berg en Dal aangewezen als proefproject.
´Millingse Zon moet een mooi zonnepark worden, naar voorbeeld van Solarpark de Kwekerij in Hengelo, voor publiek toegankelijk, met meerdere functies en in handen van de inwoners´, schetst De Ridder. Via bijeenkomsten en een online peiling kunnen Millingenaren hun ideeën inbrengen. De inwoners zijn kritisch, een aantal wijst het plan van de hand. ´Leg eerst de daken van woningen en bedrijven vol en laat ons landschap met rust´, is opnieuw een veelgehoorde reactie. Een aantal inwoners van Millingen heeft nu het initiatief genomen om de daken van Millingen helemaal vol te leggen met zonnepanelen.
Coöperatief zonnedak
Intussen gloort er hoop voor zonnedaken. Zijn de kansen in de bestaande bouw beperkt, de nieuwbouw biedt meer mogelijkheden. Steeds meer gemeenten stellen eisen aan energiezuinige woningen. Ook projectontwikkelaars staan open voor nieuwe technieken. Zo werkt Wiek-II samen met VanWonen aan een coöperatief zonnedak op het parkeerhuis in de nieuwe wijk Hart van de Waalsprong in Nijmegen. Huiseigenaren kunnen lid worden van een nog op te richten buurtcoöperatie, de beoogde eigenaar van het zonnedak. Om het dak te kunnen bouwen leggen de leden geld in. In ruil voor deze investering krijgen ze vijftien jaar lang een gunstige rente of stroom van hun eigen zonnepanelen. De stroom die overblijft wordt verkocht.
‘Hoe mooi is het als in je nieuwe woning de stroom die uit je stopcontact komt is opgewekt in de wijk, of dat je je elektrische auto kunt opladen met energie die naast jouw deur is opgewekt’, schetst De Ridder. ‘Met het geld uit de stroomverkoop kan de coöperatie leuke dingen doen. De coöperatieleden beslissen samen waar het naar toe gaat: een buurtfeest of extra voorzieningen in de wijk. Zo dragen mensen bij aan een fijne plek om te wonen en het is ook nog eens een leuke manier om nieuwe buren te leren kennen.’
‘Hoe mooi is het als de stroom uit je stopcontact is opgewekt in de wijk’
De mogelijkheden voor zonne-energie zijn legio, besluit De Ridder. ‘De energietransitie is een feit. Als burger kun je dus maar beter zorgen dat je meedoet, dan hou je grip op wat er in je omgeving gebeurt. En je werkt mee aan een duurzame toekomst. Wij ondersteunen mensen daar graag bij.’ Dat deze aanpak werkt, bewijzen de voorbeelden in onze eigen regio Arnhem-Nijmegen en daarbuiten. Op Burgers Geven Energie lees je meer over deze burgerinitiatieven.
Zonne-energie: cijfers op een rij
Het totale vermogen van zonnepanelen in Nederland is volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek ruim 10 gigawatt. TNO denkt dat dit in 2050 gegroeid kan zijn naar 200 gigawatt: 80 GW op en aan gebouwen, 40 GW op land, 30 GW op infrastructuur en 50 GW op water.
Gelderland
In de provincie Gelderland groeide het vermogen van zonne-energie in 2020 met 42% ten opzichte van 2019. Deze energie wordt opgewekt door zonnepanelen op ruim 177.000 woningen en 2202 zonneparken en grote zonnedaken. Het totale vermogen van deze grote zoninstallaties samen is 486 megawatt. (Bron: Gelders Energie Akkoord)
Regio Arnhem-Nijmegen
In de regio Arnhem-Nijmegen is het doel om in 2030 1,68 TWh duurzame elektriciteit op te wekken. Hoe we dit doel kunnen bereiken staat in de Regionale Energie Strategie (maart 2021). Dit plan is opgesteld door de 17 gemeenten in de regio, samen met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties. Samengevat komt het neer op: 10 windturbines van 5,6 MW of 27 turbines van 3 MW, 388 hectare zonnepanelen op grote daken en 823 hectare zonnevelden. Dit is zonder de windmolens en zonnepanelen die er al zijn (3 procent van de totale benodigde opwek). Een overzicht van kansrijke plekken (zoekgebieden) is vind je op de website RegioAN.
Bronnen: TNO, CBS, GEA, RES Arnhem-Nijmegen