In juni 2017 hebben zeventien gemeenten in de regio Arnhem-Nijmegen een contract gesloten voor de levering van elektriciteit voor de komende vijf tot twintig jaar. Afspraak is dat deze energie duurzaam wordt opgewekt met nieuwe projecten in de regio. Welke kansen liggen er en waar zitten eventuele knelpunten?
We maken een ronde langs de duurzaamheidwethouders van de deelnemende gemeenten om ze te vragen naar hun ambities op het gebied van de energietransitie en de bijdrage die zij (concreet) denken te leveren in de komende vier jaar. In Doesburg spreken we duurzaamheidswethouder Peter Bollen van PvdA/GroenLinks.
Waarom ben jij wethouder Duurzaamheid geworden?
Dat heeft onder meer te maken met de politieke situatie in Doesburg. Ik ben vijf jaar PvdA-wethouder geweest voor het sociale domein. Voor de verkiezingen zijn we als PvdA-fractie samengegaan met GroenLinks en in de coalitieonderhandelingen was het daarom gelijk duidelijk dat duurzaamheid voor mij was. Na de zorgtransitie heb ik nu dus de energietransitie. De afgelopen maanden ben ik veel aan het leren. Ik probeer me snel in te werken.
Leef je zelf duurzaam?
Ik heb een oud monumentaal huis met een hele slechte score. Daar moet ik iets mee. Het is een flink huis dat je niet helemaal kunt verwarmen. Dat is niet te betalen, zeker niet zonder goede isolatie. Dit dwingt me tot keuzes in mijn manier van leven. Bij ons is alleen de woonkamer en de keuken verwarmd. De rest niet. Als het echt flink vriest, zetten we iets in de badkamer open, maar dat is het. Zo leefde ik vroeger ook. Door de centrale verwarming zijn we dat een beetje verleerd. We vinden de aanwezigheid van warmte vanzelfsprekend en denken er niet meer over na. Dat moet anders. Het moet weer onderdeel van je leven worden.
Hoe staat het ervoor met duurzaamheid in Doesburg?
Als gemeente hebben we het Gelders Energie Akkoord ondertekend. Daarmee verbinden we ons aan de opgave om in 2050 energieneutraal te zijn. We hebben daarvoor een routekaart opgesteld naar Energieneutraal Doesburg 2050 en gaan die nu met projecten voor de komende jaren handen en voeten geven. Ik heb het idee dat we aan de vooravond staan van een grote versnelling op het gebied van duurzaamheid. Je ziet dat alle wethouders het er nu over hebben. De aandacht is sterk groeiende. Dat moet ook. Net zo goed als je nadenkt over hoe je je auto laat rijden, moet je nadenken over je energiebehoeften.
Leeft duurzaamheid in Doesburg?
Er is zeker veel bereidheid om iets te doen. Dat bleek wel bij een gezamenlijke inkoopactie voor isolatie en zonnepanelen. Doesburg scoorde daarbij de hoogste percentages ooit. Bijna 20 procent van de aangeschreven mensen vroeg een offerte aan. Heel mooi om te ervaren dat mensen hun huizen willen verduurzamen. Onze prachtige historische binnenstad heeft een heel hoog percentage monumenten en dat betekent dat er veel beperkingen zijn. Vroeger was de regeling dat je geen zonnepanelen mag zien als je op de kerk staat. Alles moet authentiek zijn. Dat hebben we aangepast naar ‘je moet op de straat staan en het moet authentiek zijn’. Dat betekent echter nog steeds dat we in de binnenstad weinig zonnepanelen kunnen plaatsen. Mensen zijn er wel mee bezig en inwoners willen een energiecoöperatie oprichten maar het is nog even de vraag wat ze waar kunnen doen.
Na bestudering van de coalitieakkoorden ‘bungelen’ jullie onderaan in het klassement van Gelderse gemeenten. Hoe zit dat?
In het verleden is er minder aandacht voor geweest en in ons akkoord staan geen duidelijke doelstellingen met stringente jaartallen. Met hele strakke doelstellingen creëer je eerder weerstand dan dat je mensen in de meewerkstand krijgt. Als je zegt: in 2030 is alles hier CO2-neutraal, dan schiet iedereen in de wieken. Zover zijn we nog niet. Je moet zoeken naar effectieve manieren. Het kan niet allemaal in een keer. Je kunt allerlei jaartallen roepen, de een nog stoerder dan de ander, maar die stoerheid roept een heleboel weerstand op waar je enorm veel last van gaat krijgen. Ik wil het gesprek open aangaan en werkenderwijs de doelstellingen formuleren. We hebben 2050 als streven om CO2-neutraal te zijn.
Wat staat er zoal in de Routekaart van Doesburg?
Het is een weergave van waar we staan als gemeente. Wat we gebruiken aan elektriciteit en fossiele brandstof en in 2050 moeten we daar duurzame alternatieven voor hebben. Onze ambitie staat erin beschreven en er staan een aantal voorbeelden in die inmiddels deels alweer achterhaald zijn, zo snel gaat het. Het is ook een weergave van het laaghangende fruit, en dat zijn we nu aan het vertalen naar een programma met verschillende projecten. Daar gaan we dit jaar mee starten.
Kun je een voorbeeld geven van zo’n project?
We hebben een wijk waar een aantal dingen samenkomen: De Ooi. In die wijk heeft de woningcoöperatie Woonservice IJsselland een hoog percentage sociale woningbouw, ruim boven de 50 procent. Daar komt nieuwbouw met energiezuinige, CO2-neutrale huizen die ook van het gas af gaan. We gaan daarvoor aan tafel met allerlei belanghebbenden en we starten met bewoners een traject om te horen wat zij belangrijk vinden als het gaat om leefomstandigheden. Met het doel deze wijk als eerste CO2-neutraal te maken. Daar zit provinciale subsidie op en het is een project waar we veel energie in gaan steken.
Wat ga je de bewoners van die wijk vertellen?
We beginnen altijd met vragen. Wat vindt u belangrijk? Waar denkt u allemaal aan bij het energieneutraal maken van de wijk? Wat betekent het voor de leefbaarheid en voor jouw situatie? Iemand in de schuldsanering heeft andere vragen dan iemand met een vrijstaand huis. Door alle vragen en antwoorden te verzamelen hoor je wat mensen willen, wie wil meedenken en wie wil meedoen. Samen willen we een beweging op gang brengen waarbij we samen werken aan een duurzame en leefbare wijk.
Werkt het zo ook bij de duurzaamheidsplannen?
De Ooi is een wijk uit de jaren zestig. Er zitten wat eigen woningen tussen en aan de rand staan vrijstaande bungalows aan het water, het grootste gedeelte is in handen van de woningcorporatie. Daar kunnen we zaken mee doen en als we de bewoners er goed in betrekken, gaat het landen. Waar ik me zorgen over maak zijn mensen met een eigen huis die niet de financiële mogelijkheden hebben om hun huis te verduurzamen. Die bewoners zien het misschien niet direct zitten om grote bedragen op te hoesten en dat begrijp ik. Daar zit mijn zorg en we zoeken nu instrumenten om deze mensen te ondersteunen.
Moet het bij de burger vandaan komen?
De belangrijkste rol ligt wat mij betreft bij de burger. Die moet in de beweging komen en als gemeente moeten we burgers prikkelen en ondersteunen om aan de gang te gaan. Iemand komt in beweging als hij drie keer ja zegt. Zo werkt het. Mensen moeten om te beginnen ja zeggen tegen de urgentie, vervolgens ja zeggen tegen leuke en inspirerende voorbeelden en tenslotte ja zeggen tegen de financiële consequenties en terugverdienmanieren. Mensen gaan het pas doen als alle elementen positief zijn. Die zijn met elkaar verbonden en je kunt ze stapsgewijs inzetten.
Hoeveel keer ja heeft Doesburg nu?
Doesburg vindt duurzaamheid belangrijk en heeft binnenkort hopelijk een aantal aansprekende voorbeelden, zoals de energiecoöperatie en de waterkrachtcentrale. Maar ook boeren die asbest op hun daken hebben en kijken of ze daar business cases op kunnen maken in combinatie met zonne-energie. En burgers die uit zichzelf zijn gestart met het aanschrijven van buurtgenoten voor een warmtepompproject en die reageerden bijna allemaal positief.
Hoe zie je de rol van de gemeente?
Wij moeten in regionaal verband kijken waar grootschalige opwek van duurzame energie mogelijk is en hoe we de burger kunnen faciliteren en ondersteunen bij verduurzamen van huizen. Daarnaast gaan we aan de slag met het verduurzamen van ons eigen vastgoed. We moeten doen wat we zeggen en zeggen wat we doen. De rol van de gemeente is initiërend en faciliterend. We stellen ons op als partner om samen met de samenleving deze enorme uitdaging aan te gaan.
Tijd voor actie dus?
Iedereen is ervan doordrongen en 2050 is een harde deadline. Maar de manier waarop we het doen willen, dat willen we in goed overleg bepalen met de inwoners en stakeholders. Als je gaat zeggen wat de burger gaat overkomen, gaat hij in de tegenstand. Dat is logisch, niemand wil veranderd worden. Je wilt er zelf voor kiezen. De kunst is om te zorgen voor een urgentiebesef en inspirerende voorbeelden. Om iedereen te laten beseffen dat we kunnen veranderen en positieve berichten uit te geven.
Zie je dat als jouw taak?
Het is onze taak als gemeente om processen op gang te brengen. Wij gaan niet overal over. Er wordt naar gemeenten gekeken om het op te pakken, maar als gemeente gaan we helemaal niet over het verduurzamen van wijken. De netwerkbeheerder of eigenaar gaat over de energie in een wijk. Het brengt hele nieuwe rollen met zich mee en toch moet er ergens een klap op worden gegeven. Dan wordt er naar de gemeenteraad gekeken om een finaal besluit te nemen.
Werken jullie samen met andere gemeenten?
Wij zijn aangesloten bij de regio Arnhem-Nijmegen maar we zitten ook tegen Bronkhorst aan. Daar gaan we ook mee praten. Met deze buurgemeenten hebben we een regionale opdracht. We moeten afspraken maken over de grootschalige energieopwekking van zon, wind of biomassa en dan kun je het beste samen boven de landkaart gaan staan om geschikte plekken te zoeken. Om vervolgens te kijken hoe we die inrichting op de juiste manier samen kunnen oppakken. Dat zijn dingen die op tafel liggen en uit onderhandeld moeten worden.
Gaat het dan vooral om de gebieden bij de gemeentegrenzen?
Het vreemde is dat gemeentegrenzen ineens belangrijk worden nu de energietransitie is doorgeschoven naar gemeenten. Eigenlijk is zoiets helemaal niet gebonden aan een gemeente- of landsgrens. Maar nu we het gaan downsizen naar gemeentelijk niveau probeer je het op je eigen grondgebiedje op te lossen terwijl dat eigenlijk niet past bij de vraagstelling die er is. Het kan er zelfs voor zorgen dat je daardoor de verkeerde oplossing kiest. Het is landschappelijk nogal ingrijpend. Energietransitie is ook landschapstransitie.
Hoe ziet het landschap er over vier jaar uit?
Over een aantal jaar staan er meer zonneparken, die kun je redelijk snel realiseren. Geothermie zie je niet in het landschap en ook energie uit oppervlaktewater heeft minder landschappelijke invloed. En dan waterstof, dat vind ik technisch een heel boeiende ontwikkeling. Als de techniek dusdanig vergevorderd is dat waterstof door de leidingen kan gaan lopen, dan heb je ineens een hele andere situatie.
Een combinatie van oplossingen dus?
Ik denk niet dat je met één techniek alles gaat oplossen. Het is een veelzijdigheid en je probeert het zo dicht mogelijk bij huis te regelen. Dat zijn de twee kernwoorden. Het is wel mijn angst dat we geen voortgang maken omdat iedereen op vooruitgang zit te wachten. Op die manier gaan we allemaal weer niks zitten doen. Dan wordt beter de vijand van goed en dat remt enorm.
Wat kan er nu wel in vier jaar, concreet?
Concreet wil ik over vier jaar een energiecoöperatie die goed functioneert en een flink aantal daken die vol liggen met panelen. Dat zie ik als de meest snelle winst die te behalen is. Ik wil op de helft zijn met de eerste CO2-neutrale wijk en minstens een stuk of vijf tot zes initiatieven rondkrijgen waarbij burgers het zelf doen. Ondersteund door de energiecoöperatie of wellicht door ons als gemeente.
Geven jullie als gemeente het goede voorbeeld?
We zijn bezig met het verduurzamen van ons eigen vastgoed. Dat is een uitdaging, maar we willen zeker een voorbeeld stellen. Over vier jaar is het gemeentehuis van het gas af. CO2-neutraal lukt niet helemaal. We willen palletkachels inzetten met hout dat ook echt uit de buurt komt.
Is 2050 haalbaar voor Doesburg?
Ik weet nog niet precies hoe het gaat lopen want dat hangt van de burger af. Ik wil vooral de interactie aangaan en het echt samen met de burgers doen. Samen kijken wat effectief is. Dan is 2050 haalbaar. Het is een kwestie van mouwen opstropen en beginnen.
Wat ga je als eerste doen?
Ik denk dat we veel stappen kunnen maken met het helpen van mensen bij het isoleren van hun huis. Isoleren moet in alle gevallen. Dat kost geld en je vraagt dus wat van burgers, maar die verdienen er ook wat op. Ik hoop dat het rijk ons gaat ondersteunen zodat we het wat gunstiger kunnen maken. Het eerste tastbare doel is hopelijk een energiecoöperatie en zonnepanelen. Verder is mijn eerste doel om mensen mee te krijgen en kijken we of we partners verbonden kunnen krijgen.
En dan de energieopwekking.
De tweede stap is kijken naar de energiebron. Ik vind dat een ingewikkelder vraagstuk. In pilot-wijk De Ooi gaan we kijken hoe we dat gaat doen, all electric of restwarmte van de ijzergieterij of waterkrachtcentrale die er vlakbij komt te liggen. Die waterkrachtcentrale moet voor de bouwvak van 2019 in werking zijn en energie opwekken voor vijfhonderd huizen. Dat is 10 procent van de huizen in Doesburg en daarmee een hele mooie stap in de goede richting.
Hoe belangrijk is de samenwerking van en met burgers?
De hele energietransitie is een kwestie van burgers bij elkaar krijgen. Als we allemaal een eigen warmtepomp op het dak gaan zetten of aan het huis hangen, dan ontstaan er nieuwe burenruzies. Ik denk ook niet dat dat de meest economische manier is, maar het kan een tussenfase zijn. We hebben ook eerst allemaal antennes op het dak gehad voordat de kabel kwam. Een dergelijk principe verwacht ik hier ook. Het kan zijn dat mensen vijftien jaar lang met een warmtepomp hebben verwarmd en daarna overgaan op waterstof of groen gas. We weten het niet. Dat is ook het spannende. Er zijn technieken en die kunnen we toepassen maar wellicht komt er een techniek die alles weer inhaalt.
Dat is niet echt een sterk verkooppraatje.
Ik denk dat je een eerlijke boodschap naar de burgers moet brengen. De early adapters moeten hun techniek misschien over tien, vijftien jaar vervangen. Dat is het nadeel van er vroeg bij zijn. Het voordeel is dat je energierekening nu lager is. De late adapters komen voor een steeds hogere energierekening te staan, maar die maken dan weer een inhaalslag.
Wat is jouw boodschap voor de bewoners van Doesburg?
In eerste instantie is energiebesparing de boodschap. Alles wat je niet gebruikt, hoef je niet op te wekken. Daarvoor zit nog bewustwording. Vertellen, vertellen, vertellen, mensen moeten het urgentiebesef krijgen.
Bevalt het, wethouder Duurzaamheid zijn?
Ik vind deze portefeuille een leuke uitdaging. Ik moest er eerst erg aan wennen om mijn oude portefeuille los te laten. Daar was ik nogal aan verknocht, maar uiteindelijk zitten er in duurzaamheid ook een heleboel links naar werk en inkomen. Zeker als je het over armoede hebt. Als je een inclusieve energietransitie wil moet je juist de mensen aan de onderkant meenemen. Er zijn heel veel mensen die schulden hebben en die hebben we lang niet allemaal in beeld. Als je in de schulden zit, zit je in een stresssituatie. Grote schulden zijn vergelijkbaar met een ernstige ziekte qua stressniveau. Als je die mensen gaat vertellen dat ze moeten investeren in duurzaamheid, komt dat niet eens binnen.
Wat wil je vooral bereiken?
Zorgen dat het gaat leven. Het moet onderdeel worden van het dagelijks leven. Nu is het soms iets wat zich ergens in Den Haag afspeelt. Terwijl het eigenlijk net zo vanzelfsprekend moet zijn als dat ik vroeger elke dag naar de kolenkit in de schuur moest voor de verwarming van het huis. Eigen energieopwekking dichtbij huis is de toekomst.
Doesburg: Peter Bollen (PvdA/GroenLinks)
Peter Bollen werd in mei 2013 wethouder in Doesburg nadat de SP haar wethouder terugtrok. Hij kreeg daarbij het sociale domein in zijn portefeuille. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 werd hij duurzaamheidswethouder. In het coalitieakkoord ‘Vol energie!’ staat over de energietransitie dat het verduurzamen van de woningvoorraad en de bedrijfsvoering van ondernemers en instellingen ‘een grote opgave is voor Doesburg’. Bestaande huur- en particuliere woningen moeten beter geïsoleerd worden en waar mogelijk ook voorzien van duurzame energiebronnen. Nieuwbouwwoningen krijgen geen gasaansluiting meer, tenzij dat in de praktijk technisch en of financieel niet haalbaar blijkt. De wens is dat de verduurzaming per saldo niet leidt tot verzwaring van de woonlasten.
In Doesburg heeft hij in zijn portefeuille:
• Onderwijs
• Doelgroepenvervoer
• Burgerparticipatie / Wijkgericht werken
• Jeugd
• Welzijn
• Duurzaamheid en milieu
• Natuurbeheer, water en riolering
Interview en tekst: @tefkevandijk