De laatste maanden worden we overspoeld met alarmerende berichten over het smelten van de poolkappen, temperatuurrecords en waarschuwingen van klimaatdeskundigen. En niets lijkt ons mensen echt wakker te schudden … Alsof we als konijnen in een felle lamp kijken. Donderpreken en inspelen op angsten zijn blijkbaar niet effectief. Logisch, we sluiten ons er voor af, omdat de gevolgen niet te bevatten zijn. Er is iets anders nodig om bedrijven en burgers in actie te krijgen. De vraag is wat wel werkt?
Uit de projecten die ik ontwikkel om leefstijl te veranderen, weet ik hoe moeilijk verandering van gedrag voor mensen is. De gedragswetenschappen geven aan dat verandering bestaat uit urgentiebesef, bewustzijn, inzicht, vaardigheden en herhaling, met als doel dat er blijvend nieuwe patronen ontstaan.
Urgentiebesef
De alarmerende toon leidt onvoldoende tot het gewenste urgentiebesef (stap 1) om de afbouw van de fossiele samenleving tot topprioriteit te maken. Het is ook allemaal nog zo ver weg; bosbranden in Californië en overstromingen in India. Alhoewel, de extreem droge zomer hier moet ons toch te denken geven? Nee, dus. We zijn vervreemd van de ecologische en klimatologische samenhang van onze aarde. Als urgentiebesef niet helpt, wat is dan wel een weg die werkt?
Laten we eerst kijken hoe we keuzes maken en handelen. Onze hersenen maken keuzes niet zozeer op basis van informatie en rationele afwegingen. In 95% van alle gevallen beslissen niet onze hersenen, maar onze intuïtie, emoties of luiheid. Dat leidt vaak tot korte-termijn beslissingen, gericht op gewoonten, comfort en/of persoonlijk gewin.
Korte-termijn beloften
Dit betekent dat we de bereidheid tot klimaatvriendelijk gedrag in moeten steken op korte termijn prikkels. Het succes van bijvoorbeeld zonnepanelen is hoopgevend te noemen, alleen al in de eerste helft van 2018 zijn er in Nederland 2,3 miljoen panelen geplaatst (in heel 2017 3 miljoen). Dit succes is verklaarbaar, want het eigen gewin is hier evident. Burgers en bedrijven merken het direct aan een forse verlaging van hun energierekening.
Dit schept kansen! Wat te denken van de oprichting van een gemeentelijk energiefonds, waarin burgers hun spaargeld stallen tegen een rente van 3,5%? Van de inleg worden zonnepanelen, isolatie en warmtewisselaars geplaatst bij bedrijven en burgers die daarmee hun energierekening zien halveren of verdwijnen.
Wat te denken van het krachtig fiscaal stimuleren van het fietsen van woon- naar werkadres? Voor elke fietskilometer krijgt de burger 25 cent. Jaarlijks kan deze beloning oplopen tot maximaal € 800 bij een fietsafstand van 7 km. De kosten die hiermee gemoeid zijn, worden vergoed uit de vergroening van de inkomstenbelasting.
En wat te denken van van woningen? Beloof de bewoners een nieuwe keuken en badkamer, als zij hun huis grondig laten isoleren en verduurzamen.
Deze manier van denken – die meer comfort en persoonlijk gewin voorop stelt – leidt sneller tot de bereidheid van burgers en bedrijven om te investeren in energiebesparing en -opwekking.
Huub ter Haar
Innovator